«Τα Ταξίδια της Φηγού», του Παναγιώτη Μπάρκα,
Εκδόσεις Ελίκρανον (Αθήνα, 2016),
Δερβιτσάνη, Βόρειος Ήπειρος,
Παρασκευή 27 Οκτωβρίου 2017, 18:00
Κύριε εκπρόσωπε της ελληνικής πρεσβείας,
Σεβαστέ πάτερ,
Κυρία Μπεζιάνη,
κύριε εκπρόσωπε της τοπικής αυτοδιοίκησης
Κυρίες και κύριοι καλησπέρα Σας.
Είναι η πρώτη φορά που βρίσκομαι στον τόπο Σας. Έρχομαι από την Αθήνα αλλά κατάγομαι λίγο πιο κάτω από τα σύνορα, από ένα χωριό του ορεινού όγκου της Μουργκάνας του Δήμου Φιλιατών στο Νομό Θεσπρωτίας. Κοντοχωριανός κατά μια έννοια. Οπότε, ίσως, να μην ήρθα στον τόπο Σας όπως είπα πριν αλλά να παραμένω στον τόπο μου, στον τόπο Μας.
Και στην πρώτη αυτή φορά έχω την τιμή και την χαρά να απευθυνθώ, σε Έλληνες της βορειοηπειρωτικής γης, για το αξιέπαινο έργο του καθηγητή κ. Μπάρκα «Τα Ταξίδια της Φηγού».
Χρωστούμε χάριτες σε κάθε συγγραφέα, άρα και στον καθηγητή κ. Μπάρκα, ο οποίος με επιστημονική τεκμηρίωση και παράθεση ιστορικών στοιχείων κονιορτοποιεί τα επιχειρήματα όσων νοθεύουν την ιστορική πραγματικότητα με δεδηλωμένη και εκπεφρασμένη τη βούληση τους να την καταστήσουν εργαλείο – τη νόθευση της ιστορίας – πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Η προσπάθεια αυτή ξεχωρίζει αφενός για το χρονολογικό της εύρος. Από τους αρχαίους μύθους, τη Δωδώνη και την Αρχαία Φοινίκη, στην εποχή του εκχριστιανισμού τους πρώτες αιώνες μετά Χριστού, από τον μεσαιωνικό Ηπειρωτικό Ελληνισμό και την οθωμανική κατοχή μέχρι την προεπαναστατική περίοδο και τις πρώτες δεκαετίες του ελεύθερου νεοελληνικού κράτους και από τη Βαλκανική Εξόρμηση του 1912-1913 μέχρι τους δύο παγκοσμίους πολέμους, την ψυχροπολεμική περίοδο και την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος.
Αφ’ ετέρου για τον θεματολογικό της πλούτο.
Μυθολογικά στοιχεία, παράθεση ιστορικών ευρημάτων, γεωγραφικές αναφορές, η τεκμηρίωση της ελληνικής καταγωγής του πολυφωνικού τραγουδιού, τα επιτεύγματα στην παιδεία μέσα στην οθωμανική κατοχή, ο ρόλος του Ηπειρωτικού Ελληνισμού στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας, η οικουμενική , διεθνική διάσταση του τελευταίου [ του Ηπειρωτικού Ελληνισμού] στο πρόσωπο των Ηπειρωτών ευεργετών τα αποτυπώματα και η απόδειξη της αγάπης για την Ελλάδα των οποίων καταμαρτυρούνται μέχρι σήμερα σε πολλά σημεία της πόλεως των Αθηνών, οι ελληνοαλβανικές σχέσεις.
Εύρος ζηλευτό που μαρτυρεί πολυμάθεια αλλά και ολιστική προσέγγιση στη σύλληψη, παράθεση και κατανόηση των ιστορικών γεγονότων των οποίων αποτυπώνονται όλες οι εκφάνσεις και διαστάσεις.
Επιπροσθέτως, όμως, υπάρχει και ένα τρίτο στοιχείο. Είναι η αναλυτική καταγραφή και εξέταση όλων των ζητημάτων που άπτονται των ελληνοαλβανικών σχέσεων. Καταγραφή ιστορική και όχι μόνο η οποία δεν περιορίζεται στο συμβατικό γεγονοτολογικό πλαίσιο αλλά προβαίνει σε πολυεπίπεδη εξέταση των υπό μελέτη θεμάτων.
Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται ενδελεχώς όλες οι πτυχές της εθνογένεσης του αλβανικού λαού, η σχέση ή μη με τους Πελασγούς, ο χώρος καταγωγής των Αλβανών και η προέλευση του ονόματός τους, ο ρόλος της θρησκείας στη συγκρότηση της αλβανικής εθνότητας, οι διαφοροποιήσεις μεταξύ Γκέγκηδων και Τόσκηδων, η διαχρονική στάση τους απέναντι στους Έλληνες.
Πέραν αυτών αναφέρονται αναλυτικά οι μεθοδεύσεις, οι πολιτικές και οι τοποθεσίες του αλβανικού κράτους από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του απέναντι στους Έλληνες αυτόχθονες της βορειοηπειρωτικής γης: αμφισβήτηση της καταγωγής των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών, πολιτικές δημογραφικής αλλοίωσης, αφελληνισμός μέσω της διαστρέβλωσης των τοπωνυμίων, προσπάθειες οικειοποίησης του πολυφωνικού τραγουδιού και των παραδοσιακών ενδυμασιών.
Συνήθως οι εκδοτικές προσπάθειες εστιάζονται είτε στην ελληνική ιστορία της Ηπείρου, είτε στις ελληνοαλβανικές σχέσεις με έμφαση τη διπλωματική, διεθνολογική διάσταση των σχέσεων των δύο λαών όπως αυτές καταγράφονται ιστορικά μέσα από διαπραγματεύσεις, συνθήκες, διπλωματικά έγγραφα.
Το εν λόγω τρίτομο πόνημα επιτυχώς συνδυάζει όλα τα παραπάνω με το επιπλέον προτέρημα ότι περιέχει οπτικές τις οποίες μόνο ένας βαθύς γνώστης της ιστορίας του βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού αλλά και της αντίστοιχης αλβανικής μπορούσε να εντοπίσει.
Ενδεικτικά αναφέρω την προσπάθεια της γείτονος ή μάλλον της φιλοξενούσας σε εμένα χώρας να οικειοποιηθεί το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι, την εξέταση του κινήματος του ησυχασμού στην Ήπειρο, τη συνεισφορά του ηπειρωτικού κοινοτισμού, το «σύμπλεγμα κατωτερότητας και ενοχής των Αλβανών και το εποικοδομητικό μίσος κατά των Ελλήνων», η στοχοποίηση της ελληνικής εκπαίδευσης, οι συνεννοήσεις του επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος Αλβανίας και ηγέτη της χώρας Ενβέρ Χότζα με Άγγλους και Ιταλούς, το Συνέδριο της Μεμόραχης και το Σύμφωνο της Κονίσπολης, ο «Χοτζικός φαλμεραγερισμός», η οικογένεια, την περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος, ως χώρος άσκησης κοινωνικού ελέγχου της κεντρικής εξουσίας, η προσπάθεια οικειοποίησης της Δροπολίτικης νυφικής ενδυμασίας και πολλές άλλες θεματικές, άγνωστες για τους περισσότερους Ελλαδίτες, θεματικές τις οποίες μπορεί να συναντήσει κάποιος στους τρεις τόμους του έργου.
Ζητήματα εξειδικευμένα με τα οποία καταπιάνεται ο συγγραφέας η κατανόηση των οποίων επιτρέπει στον αναγνώστη να κατανοήσει σε βάθος την ιστορία ενός λίκνου του Ελληνισμού, ενός εκ των πολλών, αλλά και να διαμορφώσει πληρέστερη εικόνα αναφορικά με τις στοχοθεσίες, τις μεθοδεύσεις και τη νοοτροπία όσων θέλουν να αμφισβητήσουν το βαθύ αποτύπωμα των Ελλήνων σε αυτό το κομμάτι της ηπειρωτικής γης.
Αποτύπωμα βαθύ όπως αυτό που αφήνουν ακόμα και σήμερα, 77 χρόνια μετά, τα οστά χιλιάδων Ελλήνων ηρώων του 1940-1941 που έδωσαν τα νιάτα τους και τις ομορφιές της ζωής, της μίας και μοναδικής ζωής τους προασπίζοντας το δικαίωμα της εθνικής εστίας των Ελλήνων για βίο ανεξάρτητο και ελεύθερο.
Το γεγονός ότι οι μετέπειτα γενιές Ελλαδιτών στάθηκαν ανάξιες να τιμήσουν την θυσία τους, με συνέπεια τη σημερινή κατάσταση σήψης, δεν μειώνει το μέγεθος και το μεγαλείο της προσφοράς αυτών των ανθρώπων.
Το τρίτομο έργο του καθηγητή κ. Μπάρκα καταδεικνύει με ενάργεια την ελληνικότητα της ηπειρωτικής γης, της ενιαίας ηπειρωτικής γης.
Έργο το οποίο χαρακτηρίζεται από καθολική εποπτεία της ηπειρωτικής ιστορίας, της ιστορίας της πατρώας γης. Εγχείρημα δυσεπίτευκτο η παράθεση ιστορικών γεγονότων και στοιχείων και η ανάλυση τους, ανάλυση εκτεινόμενη χιλιάδες χρόνια από το αχανές παρελθόν μέχρι το Παρόν. Ιστορική καταγραφή των όμορφων, ωραίων στιγμών του Ηπειρωτικού Ελληνισμού αλλά και καταγραφή των συμφορών, των τραγωδιών, ιστορίας των πολυαίμακτων αγώνων και της διάψευσης ελπίδων αιώνων.
Έργα σαν «Τα Ταξίδια της Φηγού» συνιστούν την καλύτερη απάντηση στις ιλαρές και ιταμές προκλήσεις ανιστόρητων ανθυπομετριοτήτων οι οποίες προσφέρουν κίβδηλα, χαλκευμένα ευρήματα σκοπεύοντας να αναιρέσουν ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων να υποβαθμίσουν την ελληνική παρουσία στην ηπειρωτική γη.
Έργα ουσίας που αντικρούουν, στον πυρήνα τους, τους σχεδιασμούς όσων επιθυμούν να διαγραφούν τα ιστορικά ίχνη του Ελληνισμού σε αυτόν τον τόπο. Πατριωτισμός ουσιαστικός, τεκμηριωμένος. Χωρίς κραυγές και εξάρσεις. Όπως ακριβώς ένας ηπειρώτικος χορός. Υφολογικό γνώρισμα των χορών του τόπου μας συνιστούν οι συγκρατημένες κινήσεις. Χορός στρωτός, αργός. Τα βήματα πατάνε αργά και σταθερά στο έδαφος.
Χοροί κυκλωτικοί απόδειξη της ενότητας και της συνοχής, της αίσθησης κοινού πεπρωμένου.
Δεν συναντώνται οι εξάρσεις όπως στους χορούς των Ελλήνων του Πόντου και της Κρήτης. Ίσως οι κλιματολογικές και μορφολογικές ιδιαιτερότητες του εδάφους να συνεισφέρουν με κάποιον τρόπο στην ιδιοσυγκρασία των χορών κάθε τόπου.
Παράλληλα, ίσως, ο αργός χορός να αντιπροσωπεύει την επιμονή, αποφασιστικότητα και σιγουριά των Ελλήνων Ηπειρωτών. Κινήσεις λιτές, ουσιαστικές. Ουσιαστικό όπως το έργο του καθηγητή Μπάρκα. Μια ήρεμη δύναμη απόδειξη της αντοχής και της επιμονής των Ελλήνων Ηπειρωτών.
Απόδειξη της αντοχής η διατήρηση στο μεγαλύτερο τμήμα της Ηπείρου, της ορθόδοξης πίστης, της ελληνικής γλώσσας και συνείδησης την στιγμή της απελευθέρωσης το 1912-1913 μετά από σχεδόν πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής.
Επιμονή η οποία πιστοποιείται με τη συμμετοχή των Ηπειρωτών σε επαναστατικά κινήματα του υπόδουλου Έθνους κατά την περίοδο της οθωμανικής κατοχής. Όπως ολόκληρο το έθνος έτσι και ο Ηπειρωτικός Ελληνισμός δεν υπέγραψε συνθήκη υποταγής με τον κατακτητή.
Επαναστατικά κινήματα, όμως, χωρίς πόρους, γεωγραφικά περιορισμένα, άνευ σχεδιασμού και συνολικής στρατηγικής προσέγγισης απελευθέρωσης του υπόδουλου Ελληνισμού. Είχαν όμως την χρησιμότητά τους. Της συνεχούς υπόμνησης στον κατακτητή ότι το έθνος δε συμβιβάστηκε με την κατοχή.
Επίλογος
Καταλήγοντας, εύσημα αξίζουν στον συγγραφέα καθηγητή κ. Μπάρκα για την συγγραφή και κατάθεση στο αναγνωστικό κοινό του τρίτομου αυτού πονήματος.
Φυσικά δεν αρκούν μόνο οι απαντήσεις στο ακαδημαϊκό επίπεδο. Πολυεπίπεδη η αμφισβήτηση της ιστορικής ελληνικής παρουσίας σε αυτόν τον τόπο. Η ευρηματικότητα των πολεμίων του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού ανεξάντλητη.
Αλλά η εύφημος μνεία πρέπει να επεκταθεί και στους Παναγιώτη Λέζο και Κωνσταντίνο Ζαφειράτη για την αισθητικά άρτια παρουσίαση του σημαντικού αυτού έργου ου μην αλλά και για το πολυετές έργο συλλογής, καταγραφής, ανατύπωσης, έκδοσης, διαφύλαξης και συντήρησης εκατοντάδων, χιλιάδων τίτλων σχετικών με την ιστορία του Ηπειρωτικού Ελληνισμού και όχι μόνο. Εθνοφελής και επιστημονικά αξιέπαινη προσπάθεια η οποία αξίζει της προσοχής και της συνδρομής της ελλαδικής πολιτείας.
Παραπάνω έγινε μνεία για την ήρεμη δύναμη του Ηπειρωτικού Ελληνισμού. Όντως υπάρχει. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις κατά τις οποίες αυτή η ήρεμη δύναμη, κακοφορμίζει και μετατρέπεται σε αδράνεια και μοιρολατρική αποδοχή των πάντων.
Δεν γνωρίζω πως θα εξελιχθούν τα πράγματα στα ζητήματα που αφορούν τον Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου.
Ανεξάρτητα, όμως, από το τι θα πουν σύμμαχοι και εταίροι. Ανεξάρτητα ακόμα και από το τι θα πράξει η Αθήνα, στο βαθμό που μπορεί, πρώτιστης σημασίας αποτελεί η στάση των ίδιων των Βορειοηπειρωτών Ελλήνων. Ότι κάνουν δεν θα το κάνουν για τους συμμάχους ή ακόμα για την Αθήνα. Θα το κάνουν για τους ίδιους.
Φόρο τιμής στις γενιές Ελλήνων που έσκυβαν το κεφάλι τους στον Τούρκο για πέντε αιώνες. Φόρο τιμής στους χιλιάδες νέους Έλλαδίτες που τους σκεπάζει η βορειοηπειρωτική γη δεκαετίες τώρα. Η κύρια ευθύνη ανήκει σε αυτούς. Πρωτίστως σε αυτούς.
Ευχαριστώ τον κ. Λέζο για την πρόσκληση και τον κ. Κύργο για τη μεταφορά από τα Ιωάννινα, και όλους Εσάς για την φιλοξενία και την υπομονή Σας. Χρόνια μας Πολλά για αύριο και Να Σας έχει ο Θεός καλά.